5. Martin-jakintsu

Martin-jakintsu

W. Somerset Maugham

Max Kelada ezagutu aurretik ere prest nengoen hura atsegin ez izateko. Gerra bukatu berria zen eta pasaiari ugari zeuden itsasontzietan ozeanoak zeharkatzeko. Zaila zen oso haietan sartzea eta agentziek zer eskaintzen zizuten, horixerekin moldatu behar zenuen. Ez zegoen kabina bat zuretzat espero izaterik eta esker ona erakutsi beharrekoa nintzen bi oheko bat eman zidatelako. Baina gelakidearen izena aditu nuenean bihotza uzkurtu zitzaidan. Idi-begi itxiak eta gaueko egurats geldo-geldoa ekartzen zizkidan gogora. Aski txarra zen kabina bat hamalau egunean edozeinekin partekatu behar izatea (San Frantziskotik Yokohamara nindoan), baina atsekabea ez zen horrenbestekoa izanen nire bidelagunaren izena Smith edo Brown izan balitz.

Kabinan sartu nintzenean Kelada jaunaren bagajea dagoeneko barrenean zegoen. Horren itxura ez zitzaidan gustatu: txartel sobera maletetan eta arroparen kutxa handiegia. Bainuko gauzak aterata zituenez, ikusi nuen Monsieur Coty apartaren bezeroa zela, konketan haren perfumea, ile-xaboia eta brillantina baitzeuden. Kelada jaunaren ebanozko eskuilak, bere monograma urretan egina zekartenak, hobe zeudekeen zertxobait igurtziago. Kelada jauna ez zitzaidan batere gustagarria iruditu. Ni erretzeko gelara abiatu nintzen. Karta multzo bat eskatu nuen eta bakar-jokoari ekin nion. Apenas hasia, gizon bat hurbildu zitzaidan eta galdetu zidan ea zuzena zen pentsatzea ni halakoa nintzen.

“Ni Kelada jauna naiz,” erantsi zuen, irribarrean hortz distiratsuak erakutsiz, eta eseri egin zen.

“O, bai. Uste dut kabina berean gaudela.”

“Bai suerte ona. Ezin da jakin norekin jarriko zaituzten eta poz-pozik entzun nuen zu Ingalaterrakoa zinela. Ingeles guztiok elkarrekin egon behar dugu atzerrian gaudela, ez dakit ulertzen duzun zer esan nahi dudan.”

Begiak kliskatu nituen.

“Ingelesa zara zu?” galdetu nion, akaso zuhurtasunik gabe.

“Goitik behera. Ez zaizu irudituko amerikarra naizela, ez? Barren-barreneraino britainiarra. Bai horixe.”

Froga moduan, Kelada jaunak pasaportea patrikatik atera eta sudur parean astindu zidan.

Ez dira gutxi George erregearen menpeko bitxiak. Kelada jauna txaparra eta sendoa zen, bizarra ongi egina zeraman eta azala kolore ilunekoa zeukan. Sudurra gako mamitsu bat bezalakoa zen, eta begiak, berriz, handiak, distiratsuak eta urtsuak. Ile beltz luzea txukuna eta kizkurra zen. Hitz egiten zuenean, haren jariotasunean deus ere ez zen ingelesa eta haren keinuak neurriz gainekoak ziren. Seguru nengoen Britainia Handiko pasaporte hura gertuagotik begiratuta agerian geldituko zela Kelada jauna Ingalaterran ikusi ohi dena baino zeru urdinago baten azpian jaio zela.

“Zer hartuko duzu?” galdetu zidan.

Dudaz begiratu nion. Lege Lehorra indarrean zegoen eta, antza, itsasontzi osoan ez zen alkoholaren arrastorik. Egarri ez naizenean ez dakit zeri diodan gorrotorik handiena, edo ginger ale-ari edo limoi squash-ari. Baina Kelada jaunak irribarre ekialdetarra erakutsi zidan.

“Whiskia sodarekin edo martini lehorra. Zuk esan.”

Aldaketako poltsiko bakoitzetik flasko bat atera eta nire aurrean paratu zituen, mahaiaren gainean. Martinia aukeratu nuen, eta hark zerbitzariari deitu eta izozkiz betetako ontzi bat eta bi edalontzi eskatu zizkion.

“Oso koktel ona,” adierazi nuen nik.

“Tira, beste asko ere badaude toki berean, eta lagunak badituzu hemen, esaiezu tipo bat ezagutzen duzula, munduko alkohol guztia daramana.”

Berritsua zen Kelada jauna. New Yorkez eta San Frantziskoz hitz egin zuen. Antzezlanak, koadroak eta politika izan zituen mintzagai. Britainia Handiko bandera bandera ikaragarria da, baina Alexandriako edo Beiruteko gizon batek eragiten dionean, ezinbestean sentitzen dut duintasun pixka bat galtzen duela. Kelada jaunak lagunarteko estiloan jarduten zuen. Ez dut esan nahi ni hobea naizenik, baina egokia iruditzen zait ezezagun batek “jauna” hitza jarri behar duela nire izenaren ondoan niri zuzentzen zaidanean. Kelada jauna, ni eroso senti nendin, zalantzarik ez dut, ez zen formaltasun horretaz baliatzen. Ez zitzaidan gustatzen Kelada jauna. Kartak albo batean utzi nituen hura eseri zenean, baina orain, gure solasaldia lehenengo aldi horretarako behar baino gehiago luzatu zela pentsatuz, berriz hasi nintzen jokatzen.

“Hirukoa laukoaren gainean” esan zuen Kelada jaunak.

Bakar-jokoan ari zarenean ezin gogaikarriagoa da esan diezazutela non jarri behar duzun karta bakoitza zuk ikusteko aukera izan aurretik.

“Aterako zaizu, aterako zaizu,” esan zuen oihuka. “Hamarrekoa txankaren gainean.”

Bukatu nuen, amorrua eta gorrotoa bihotzean.

Orduan kartak hartu zituen.

“Karten trukuak gustatzen zaizkizu?”

“Ez, gorrotatu egiten ditut,” erantzun nuen.

“Tira, bat erakutsi behar dizut.”

Hiru erakutsi zizkidan. Orduan nik adierazi nuen jantokira joan behar nuela nire mahaian esertzera.

“O, lasai,” esan zuen. “Toki bat gorde dizut dagoeneko. Kabina berean egonen garenez, pentsatu dut mahai berean ere egon gaitezkeela.”

Kelada jauna ez zitzaidan gustatzen.

Aski ez balitz harekin kabina bera partekatzea eta egunero hiru otordu mahai berean izatea, ezinezkoa nuen itsasontziko bizkarrean ibiltzea hura nirekin joan gabe. Ezin zitzaion ez ikusiarena egin. Sekula ez zitzaion bururatzen ez zela ongietorria. Seguru zegoen berak zu ikusteko adinako poza zeneukala zuk hura ikustean. Zeure etxean egotera, eskaileretan behera bota eta danbatekoa emanen zenion aurpegiaren parean, hura ohartu gabe ez zela ongi etorria. Lagunkoia zen, eta hiru egunen buruan mundu guztia ezagutu zuen. Dena gobernatzen zuen. Loteriak antolatzen zituen, enkanteak gidatzen, dirua biltzen kirolen sarietarako, fitxak banatzen eta golf partiduak zuzentzen, kontzertua prestatu zuen eta dantzaldi dotore bat atondu. Nonahi noiznahi zegoen. Itsasontziko gizonik gorrotatuena zen noski. Martin-jakintsu deitzen genion guk, parez pare deitu ere. Hark lore baten gisa hartu zuen. Baina otorduetan zen denetan jasanezinena. Ia ordu batez bere mendean ginduzkan. Gogoz, pozez, hitz-jarioz eta argumentuz beterik aritzen zen. Dena beste edozeinek baino hobeki zekien, eta berarekin bat ez etortzea laidotzat hartzen zuen bere neurriz gaineko banitatean. Hizpide bat ez zuen aldatuko, haren garrantzia edozein zela ere, harik eta zuk berak bezala pentsatzen bukatzen zenuen arte. Oker egon zitekeela burutik pasatu ere ez zitzaion egiten. Berak bazekien. Gu medikuaren mahaian esertzen ginen eta Kelada jaunak berea egiten lortuko zuen, medikua nagia zelako eta ni axola eta berotu gabe gelditzen nintzelako, ez balitz gurekin esertzen zen Ramsay izeneko gizon batengatik. Hura, Kelada jauna bezain zurruna, erresumintzen zen ekialdekoaren oilarkeriarekin. Haien arteko eztabaidak mingotsak eta amaigabeak ziren.

Ramsayk Estatu Batuetako Zerbitzu Kontsularrean jarduten zuen eta Koben zegoen kokatuta. Erdi-mendebaldeko morrosko handia zen, gantza laxo zuena larru estuaren azpian eta hanpatuta zirudiena saltoki handiko arropa haietan. Bere postura itzultzen ari zen, New Yorkera joan ondoren emaztea biltzera, horrek urtebete eman baitzuen etxean. Ramsay andreak emakume txikia eta polita zen, manera atseginak eta umore ona zituena. Zerbitzu Kontsularrean gaizki pagatzen dute, eta jantzi sinpleak zeramatzan; baina bazekien arropa nola eraman. Dotorezia barearen efektua erdiesten zuen. Nik ez nion arreta berezirik eskainiko, baina ezaugarri bat zeukan, emakumeengan ohiko samarra, nahiz eta gaur egun ez den horren agerikoa haien portaeran. Ez zegoen hari begiratzea haren apaltasunak inor harrituta utzi gabe. Distiragarria zen harengan, lore bat jaka batean bezala.

Gau batean, afaltzen ari ginela, solasak perlen gaira jo zuen kasualitatez. Egunkarietan nahikotxo hitz egiten zuten japoniar maltzur haiek garatzen ari ziren hazitako perlez, eta medikuak adierazi zuen horrek nahitaez kendu behar ziela balioa benetakoei. Perla horiek oso onak ziren ordurako, eta handik gutxira perfektuak izanen ziren. Kelada jaunak, ohi bezala, gogotik heldu zion gai berriari. Perlen inguruan jakin beharreko guztiak kontatu zizkigun. Nik ez dut uste Ramsayk horretaz deus ere jakinen zuenik, baina ezin izan zion eutsi ekialdekoari arrapostu bat emateko aukerari, eta bost minutu geroago eztabaida sutsu baten erdian geunden. Kelada jauna lehenago ere sugar eta grinatsu aritzen ikusia nintzen, baina sekula ez horren grinatsu eta horren sugar. Azkenean, Ramsayk esandako zerbaitek akuilada bat eman zion, mahaian kolpe bat emanda oihukatu baitzuen:

“Tira, jakin badakit zertaz ari naizen. Japoniako perlen negozio hori ikustera noa hara. Negozio hori dut bizibide eta ez dago inor nik perlez diodana faltsua dela esanen duenik. Munduko perla onenak ezagutzen ditut eta nik perlez ez dakidana alferrik da jakitea.”

Hori berria zen guretzat, zeren Kelada jauna, horren berritsua izanagatik ere, ez baitzuen inoiz inori esan zertan aritzen zen. Japoniara mandatu komertzialen bat egitera zihoala baino ez genekien guk. Kelada jaunak garaileen modura begiratu zuen mahai ingurura.

“Haiek sekula ez dira gauza izanen nik bezalako aditu batek di-da batean bereizi ezin duen perla bat lortzeko.” Hatzez seinalatu zuen Ramsay andreak lepoan zeraman katera. “Sinetsi iezadazu, Ramsay andrea, daramazun kate horrek ez du baliorik galduko.”

Ramsay andrea, bere apaltasunez, lotsagorritu zen pixka bat, eta katea soinekoaren azpian sartu zuen. Ramsay aurrera makurtu zen. Begirada bat bota zigun eta irribarre bat ageri zen bere begietan.

“Polita da nire emaztearen katea, ez da hala?”

“Segituan ohartu nintzen,” erantzun zion Kelada jaunak. “Uuu, esan nion neure buruari, perla horiek benetakoak dira.”

“Nik neuk ez nuen lepokoa erosi, jakina. Baina gustatuko litzaidake jakitea badakizun zenbat balio zuen.”

“O, negozioan hamabost mila dolar inguru. Baina Bosgarren Etorbidean erosiz gero, ez nintzateke harrituko hogeita hamar mila dolarrera bitarte pagatu zirela entzundakoan.”

Ramsayk irribarre oker bat agertu zuen.

“Harrituko zara entzundakoan Ramsay andreak hemezortzi dolarrean erosi zuela lepoko hori saltoki handi batean, New York utzi aurreko egunean.”

Kelada jauna gorritu zen.

“Inondik inora. Benetakoa ez ezik, nik ikusi dudan beste edozein bezain ona ere bada tamaina horretarako.”

“Apusturik eginen zenuke? Ehun dolar baietz imitazioa dela.”

“Ados.”

“O, Elmer. Ezin duzu apusturik egin seguru-seguru zaudenean,” esan zuen Ramsay andreak.

Irribarre txiki bat zeukan ezpainetan, eta doinuan gaitzespen leuna zegoen.

“Ezin dut? Honelako aukera bat dirua erraz eskuratzeko aprobetxatuko ez banu, sekulako memeloa izanen nintzateke.

“Baina nola froga daiteke?” jarraitu zuen emakumeak. “Nire hitza Kelada jaunaren hitzaren kontra da.”

“Utzidazu katera begiratzen, eta imitazioa bada, segituan esanen dizuet. Badaukat ehun dolar galtzea,” esan zuen Kelada jaunak.

“Erantzi ezazu, maitea. Jaun honek nahi adina begira dezala.”

Ramsay andreak duda egin zuen une batez. Eskuak itxigailura eraman zituen.

“Ezin dut ireki,” esan zuen. “Kelada jaunak nire hitza onartu beharko du.”

Bat-batean, iruditu zitzaidan zorigaiztoko bat gertatzear zegoela, baina ez zitzaidan esateko deus bururatu.

Ramsay altxatu zen salto batez.

“Nik irekiko dut.”

Katea Kelada jaunari luzatu zion. Ekialdekoak lupa bat atera zuen sakelatik eta gertutik aztertu zuen lepokoa. Garaipenaren irribarrea zabaldu zitzaion aurpegi leun eta beltzaran hartan. Katea itzuli zuen. Hitz egitekotan zegoen. Baina, supituki, Ramsay andrearen aurpegiaz jabetu zen. Hain zegoen zurbil, irudi baitzuen konortea galtzeko puntuan zegoela. Ekialdekoari tinko so, emakumearen begiak zabalik zeuden ikararekin. Deika ari zitzaion etsipenez; dena ezin argiagoa zen, horrenbeste ez bainuen ulertu nola senarrak ez zuen ikusten.

Kelada jaunak pausa bat egin zuen ahoa zabalik zuela. Gorri-gorri jarri zen. Begi-bistakoa zen nolako ahaleginak egiten ari zen bere buruari eusteko.

“Oker nengoen,” esan zuen. “Imitazio ona da, baina luparekin ikusi bezain laster, ohartu naiz ez zela benatakoa. Hemezortzi dolar da demoniozko gauza honen truke gehienez ere ordaindu daitekeena”.

Ehun dolarreko billetea atera zuen diru-zorrotik eta Ramsayri luzatu zion hitz erdirik esan gabe.

“Agian honela ikasiko duzu horren harroxko ez ibiltzen hurrengo batean, laguntxo,” esan zion Ramsayk billetea hartzen zuela.

Konturatu nintzen Kelada jaunak eskuak dardarka zituela.

Istorioa istorioen modura zabaldu zen itsasontzian barna, eta Kelada jaunak iseka asko aguantatu behar izan zituen gau hartan. Ez zen txantxa makala nor eta Martin-jakintsu harrapatu izana. Baina Ramsay andrea kabinara itzuli zen buruko minez.

Biharamun goizean altxatu eta bizarra egiten hasi nintzen. Kelada jauna ohe gainean gelditu zen, zigarro bat erretzen. Bat-batean hots bat entzun zen eta gutun-azal bat ate azpitik pasatzen ikusi nuen. Atea zabaldu eta kanpoan begiratu nuen. Ez zegoen inor. Gutun-azala hartu eta ikusi nuen Max Keladarentzat zuzendua zela. Izena hizki beltzez zuen idatzia. Hari pasatu nion.

“Norena da?” Zabaldu zuen. “O!”

Gutun-azaletik ez zuen gutunik atera, ehun dolarreko billete bat baizik. Begiratu zidan eta gorritu zen berriz. Gutun-azala urratu eta zati txikiak niri luzatu zizkidan.

“Idi-begitik behera bota ditzakezu?” Hark esan bezala egin nuen, eta hari begira geratu nintzen irribarrez.

“Inori ere ez zaio gustatzen ergel galant baten pare gelditzea,” esan zuen.

“Benetakoak ziren perlak?”

“Nik emazte polit bat izanen banu, ez nuke urte batez New Yorken utziko ni Koben nagoen bitartean,” esan zuen berak.

Une horretan ez nuen erabat desatsegin izan Kelada jauna. Horrek diru-zorroa atera eta ehun dolarreko billetea sartu zuen tentuz.