2. Izarra

Izarra

Arthur C. Clarke

Hiru mila argi-urte daude Vatikanoraino. Garai batean iruditzen zitzaidan espazioak ez zuela eraginik fedearen gainean, bai eta zeruek Jainkoaren lan loriatsua islatzen zutela ere. Orain, lan hori ikusi ondoren, fedea asaldaturik daukat. Logelako horman, Mark VI konputagailuaren gainean dagoen gurutzefikari begiratzen diot eta, lehendabiziko aldiz bizitza osoan, duda dut ez ote den sinbolo huts bat.

Oraindik ez diot inori esan, baina ezin da egia ezkutatu. Emaitzak hor daude, mundu guztiak irakurtzeko moduan, erregistratuak Lurrera eramaten ditugun zinta magnetikoen kilometro kontaezinetan eta milaka argazkietan. Beste zientzialari batzuek nik bezain erraz interpreta ditzakete eta ni ez naiz egiaren manipulazioa, antzina nire ordenaren izena lohitzen zuena, aise barkatzen duen horietakoa.

Tripulazioa aski nahigabeturik dabil; ez dakit nola hartuko duten azken ironia hau. Haien artean, gutxik dute fede erlijiosorik, baina, halere, pozez ez dute baliatuko behin betiko tresna hori nire kontra darabilten kanpainan, Lurretik eraman dugun gerra pribatu, asmo oneko baina funtsean serio horretan. Bitxia iruditzen zitzaien jesuita bat izatea astrofisiko nagusia: Chandler doktoreak, esaterako, ez du hori inoiz gainditu (zergatik dira sendagile guztiak horren ateo nabariak?). Noiz edo noiz, nirekin elkartzen zen behatokian, non argiak apal-apal dauden beti, halako eran ezen izarren distirak loria betierekoa baitu. Niregana hurbiltzen zen argiantzean, eta, leihatila obaletik kanpora begiratzen zuen, zeruak astiro gure inguruan biraka zebiltzan bitartean, ontzia bere ardatzaren inguruan jiratzen baitzen alferkeriaz zuzendu ez genuen hondarreko indarraz.

“Tira, aita” esanen zuen azkenean. “Honek betiko eta betiko jarraitzen du aurrera, eta akaso Zerbaitek egina da. Baina nola sinesten ahal duzu Norbaitek egina dela? Nola sinesten ahal duzu Norbait horrek interes berezia duela gure mundutxo miserable honetan? Horrek zur eta lur uzten nau”. Orduan eztabaida hasten zen, izarrak eta nebulosak gure inguruan balantzaka ibiltzen ziren bitartean, arku isil eta amaigabeak eginez behatokiko plastiko argi akasgabetik haratago.

Nire egoeraren ustezko inkongruentzia horrek ekartzen zion, antza, pozgarri handiena tripulazioari. Alferrik erakusten nituen Kazeta Astrofisikoan argitaratu nituen hiru artikuluak, edo Astronomiako Errege Elkartearen Hilabetekariko bostak. Gogorarazten nien nire ordena aspalditik dela ospetsua lan zientifikoengatik. Orain gutxi izanen gara, baina XVIII. mendetik aurrera ekarpen ugari egin ditugu, gure kide kopururako, astronomian eta geofisikan. Fenix nebulosaren inguruan eginen dudan txostena gure ordenaren mila urteko historiaren bukaera izanen da? Beldur naiz askoz gehiagoren bukaera izanen dela.

Ez dakit nork eman zion izen hori nebulosari, baina oso izen txarra iruditzen zait. Profezia bat baldin bada, milioika urtetan ezin izan da egiaztatu. Nebulosa hitza bera da nahasgarria: honako hau dezente txikiagoa da Esne Bideko punta batetik bestera barreiaturik izar jaiogabeen materia diren hautsezko hodei erraldoiak baino. Kosmosaren eskalan, Fenix nebulosa benetan txikia da, gasezko uztai bat izar bakar baten inguruan.

Edo izar batetik geratzen denaren inguruan...

Irudi du Rubensek egindako Loiolaren grabatua nitaz iseka ari dela, espektrofotometroko marren gainean zintzilik. Zer eginen zenuke zuk, Aita, nire eskutara iritsi den ezagutza honekin, hain urruti unibertsotzat zeneukan mundu txiki horretatik? Zure fedeak gaindituko luke erronka, nireak ez bezala?

Zuk urrun ikusten duzu, Aita, baina duela mila urte gure ordena sortzean irudikatzea zenuenetik kanpo gelditzen da bidaia hau. Ontzi bakar bat ere ez da Lurretik hain urrutira joan: unibertso esploratuaren zinezko mugetan gaude. Fenix nebulosara erdiestera abiatu ginen eta, arrakasta lortu ondoren, etxerako bidaian gaude, ezagutzaren karga gainean dugula. Gustatuko litzaidake karga hori altxatzea sorbaldetatik, baina deika ari natzaizu, alferrik, gure artean dauden mende eta argi-urteetatik.

Esku artean duzun liburuan argi ageri dira hitzok: "Ad maiorem dei gloriam" dio, baina orain sinesgaitza egiten zait mezu hori. Zuk ere sinistuko zenuke aurkitu duguna ikusi ahal izatera?

Bagenekien zer zen Fenix nebulosa, noski. Urtero, gure galaxian soilik, ehun izarretik gora lehertzen dira, ordu edo egun batzuetan distira arrunta baino mila aldiz handiagoa dutela, geroago heriotzara eta iluntasunera bueltatzeko. Horrelakoak dira noba arruntak, unibertsoko ohiko hondamendiak. Haietako ugariren espektrogramak eta argi-kurbak erregistratu ditut Ilargiko behatokian lanean hasi nintzenez geroztik.

Baina mila urtetik hiru edo lau aldiz, halako eztanda gertatzen da ezen noba bat ere ezereza baita bere aldean.

Izar bat supernoba bihurtzen denean, bere distira denbora puska batean galaxiako izar guztiak adinakoa izan daiteke. Txinako astronomoek halako bat ikusi zuten 1054an, jakin gabe zer zen antzeman zutena. Bost mende geroago, 1572an, supernoba batek leher egin zuen Kasiopean, halako distirarekin non egun argitan ere ikusgai baitzegoen. Beste hiru egon dira handik pasatu diren hurrengo mila urtean.

Gure misioaren helburua zen halako hondamendi baten gerakinetara joatea, horretara eraman zuten urratsak ezagutzeko, eta, ahal izanez gero, zerk eragin zuen jakiteko. Astiro, sei mila urte lehenago zartatuta ere artean zabaltzen ari ziren gasezko uztai kontzentrikoak zeharkatu genituen. Izugarri bero zeuden eta oraindik argi bortitz-bortitza zerien, baina sakabanatuegi egonda, ez ziguten kalterik egin. Izarrak leher egin zuenean, kanpoko geruzak hain azkar egotzi zituen non grabitazio-eremutik kanpo gelditu baitziren. Orain, uztai huts bat eratzen zuten, mila eguzki sistemaren adinakoa, eta haren erdian Ipotx Zuria zetzan, izarrak egun hartu zuen forma tikia eta liluragarria, Lurra baino txikiagoa, baina milioi bat aldiz astunagoa.

Gasezko uztai distiratsuek inguratzen gintuzten, izarrarteko espazioaren ohiko gaua desitxuratuz. Bonba kosmiko baten erdira gindoazen, zein milaka urte lehenago zartatu baitzen, haren puska goriak oraindik elkarretatik urruntzen baziren ere. Leherketaren eskala erraldoia zenez eta hondakinen arteko espazioan bilioi askotako kilometro zeudenez, eszenak ikusteko moduko mugimendurik faltan zuen. Hamarkadak pasatu beharko ziren aditua ez zen begiak edozein higidura mota hauteman zezan gasezko zurrunbilo eta kiribil haietan, baina, halere, ukaezina zen hedapen durduzatuaren sentipena.

Norabide nagusia zenbait ordu lehenago egiaztatuta, mantso-mantso gindoazen gure parean zegoen izar beldurgarri txiki harenganantz. Garai batean eguzki bat izan zen, gurea bezalakoa, baina ordu bakan batzuetan gastatu zuen milioi urtean distiratzeko erabili beharreko energia. Orain miserian zegoen, uzkurturik, bereari eusten ziola gaztaro eskuzabalegi hari buelta eman nahian.

Inork ez zuen espero planetarik aurkitzea. Leherketaren aurretik baten bat izatera, lurrun bihurturik egonen zen, eta haren substantziak galduko ziren izarraren hondamendi handiagoaren barrenean. Baina, hala ere, bilaketa automatikoari ekin genion, eguzki ezezagun batera hurbiltzen garen aldiro egiten dugun bezala, eta mundu txiki bat aurkitu genuen, izarraren inguruan jiraka, baina zinez urrun hartatik. Eguzki sistema horretako Pluton izanen zen, orbita gauaren mugetan zuela. Urrutiegi eguzki zentraletik bizitzarik edukitzeko, distantzia horrek salbatu zuen gainerako kide galduen akabera bera izatetik.

Leherketaren garrek arroka kiskali zuten, eta planetak bere garaian izan beharko zuen gas izoztuaren geruza desagerrarazi. Lurreratu ginen eta ganga aurkitu genuen.

Ganga eraiki zutenak horretaz ziurtatu ziren. Urturik zetzan sarreraren gaineko seinale monolitikoa baina lehendabiziko argazki urrunetan ere antzematen zen hura inteligentziaren batek obratua zela. Geroxeago erradioaktibitateren arrasto zabalak aurkitu genituen, arroken barrenetan lurperaturik. Gangaren gaineko zutabea suntsiturik bazegoen ere, gangak berak zutik jarraitzen zuen, itsasargi betiereko eta higiezin baten gisara, izarrei deika. Gure espaziontzia itu horretaraino abiatu zen gezi baten antzera.

Zutabea milia bat altu izanen zen eraiki zutenean, baina orain argizari masa bat ematen zuen, kandela bat urtu ondoan. Hilabete bat kostatu zitzaigun arroka urtua zulatzea, tresna aproposik ez baikenuen eramaten halako lan baterako. Astronomoak ginen, ez arkeologoak, baina inprobisatzeko gauza izan ginen. Albo batean utzi genuen hasierako helburua; izan ere, monumentu bakarti horrek, eskaporik gabeko eguzki hartatik ahalik eta urrunen eta nekearen nekez eginak, xede bakarra zeukan. Zibilizazio batek bazekien hiltzeko zorian zegoela eta azken ahaleginak egin zituen hilezkortasunaren bila.

Belaunaldiak pasatu beharko dira gangako altxor guztiak aztertzeko. Denbora asko izan zuten prestaketetarako, eguzkiak lehenengo abisuak emanen baitzituen azken eztanda baino askoz lehenago. Gorde nahi zuten guztia, haien jenialtasunaren fruitu oro, hara eraman zuten amaieraren aurreko egunetan, mundu urrun horretara, beste arraza batek aurkituko zuen esperantzan, hala guztiz desagertuko ez zirelakoan. Guk ere halaxe jokatuko genuen, edota miseriak hartuko gintuen, sekula ikusiko ez genuen etorkizunean pentsatu ezinik?

Denbora pixka bat gehiago izan balute! Bazeukaten bere eguzkiko planeten artean behar bezala mugitzea, baina oraindik ez zuten ikasi nola gurutzatu izarrarteko tarteak, eta eguzki sistemarik hurbilena handik ehun argi-urtera zegoen. Eta Higitze Transfinitoaren sekretua edukita ere, milioi bakan batzuk baino ez zuten salbatzerik. Agian hobe zen hala gertatu izana.

Gizakien antz durduzagarririk ez bazuten ere, beren eskulturetan ageri zenaren arabera, nahitaez miretsi behar genituen, penaturik egonda ere haien patua zela eta. Milaka erregistro bisual utzi zituzten, bai eta haiek proiektatzeko makinak ere, irudizko jarraibide elaboratuekin batera. Haietan oinarrituta ez zen zaila izanen haien idatzizko hizkuntza ikastea. Erregistro horietako ugari aztertu genituen, eta bizitzara ekarri genituen, lehendabiziko aldiz sei mila urtean, alderdi frankotan gurearen nagusi izanen zen zibilizazio haren berotasuna eta edertasuna. Akaso maitagarriena baino ez ziguten erakutsi, baina haien hiriak eraikitzeko grazia gizakiarenaren pare zegoen. Ikusi egin ditugu lanean eta olgetan, eta entzun egin dugu haien mintzaira musikala mendeetan zehar. Oraindik ere eszena bat dut gogoan: ume batzuk harea urdin arraroko hondartzan, olatuekin jolasean, Lurreko umean jolasten diren bezala. Itsasertzean, soken moduko zuhaitz bitxiak, eta animalia handi-handi bat uretan, inori atentziorik eman gabe.

Eta itsasoan sartuta, artean epel, lagunkoi eta bizi-emale, handik gutxira traizioa eginen dien eguzkia, poz xalo hura xehatuko zuena.

Etxetik hain urrun ez bageunde eta bakardadeak joak ez bagina, igual ez gintuzkeen horrenbeste hunkituko. Gutako askok ikusiak ditugu antzinako zibilizazioen hondarrak beste mundu batzuetan, baino ez gaituzte inoiz horrenbeste penatu. Tragedia honek ez du parekorik. Gauza bat da arraza bat erori eta hiltzea, Lurrean nazio eta kultura guztiek egin duten bezala, baina halako eran suntsiturik gelditzea noiz eta bere loraldi betean, inor bizirik atera gabe? Nola lotu horrelakorik Jainkoaren errukiarekin?

Lankideek hala galdetu didate, eta nik ahal dudana erantzun diet. Akaso zuk hobeki eginen zenuen, aita Loiola, baina nik ez du ezer lagungarririk topatu Exercitia Spiritualia liburuan. Haiek ez ziren gaiztoak: ez dakit zer jainko zuten, halakorik baldin bazuten. Baina mendeak zeharkatuz haiengana bideratu dut begirada, eta ikusi dut nolako maitasuna baliatu zuten indarrak agortu arte beren burua iraunarazteko, uzkurtzen ari zen eguzkiaren argiaren azpian. Asko irakasten ahal ziguten: zergatik suntsitu ziren?

Badakit zer erantzunen duten nire lankideek Lurrera itzultzen direnean. Esanen dute unibertsoak ez duela helbururik ez asmorik, eta, urtero ehunka eguzkik eztanda egiten dutenez gure galaxian, une honetan bertan arrazaren bat egonen dela hil zorian espazioan nonbait. Arraza horrek zuzen edo oker jokatu duen bere bizialdian ez du inolako eraginik azkenean: jainkoen justiziarik ez dago, ez baitago jainkorik.

Baina, jakina, ikusi dugunak ez du hori frogatzen. Horrela argudiatzen duena emozioari lotzen zaio, ez logikari. Jainkoak ez dio gizakiari Bere jardunaren arrazoirik eman behar. Unibertsoa sortu zuen Horrek nahi duenean suntsi dezake unibertsoa. Burgoikeria da, blasfemia ez bada, guk esatea zer egin dezakeen edo zer ez.

Hori onar nezakeen, gogorra bada ere ikustea nola errausten diren munduak eta jendeak. Baina puntu batean federik sakonena ere hasten da pitzatzen, eta, orain, parean ditudan kalkuluei begiratzen diedala, badakit puntu horretan nagoela.

Nebulosara iritsi aurretik ezin genuen jakin duela zenbat urte gertatu zen leherketa. Orain, froga astronomikoei esker eta gureganaino iraun duen planeta bakar horretako arroketan dauden erregistroei esker, gauza izan naiz data hori zehatz-mehatz emateko. Badakit zein urtetan iritsi zen Lurrera eztanda izugarri horren argia. Badakit nolako distira izan zuen Lurreko zeruetan gure espaziontzia orain gero eta atzerago uzten ari den gorpu horren supernobak. Badakit ekialdean egin zuela dir-dir, altuera eskasean, sortaldeko itsasargi baten modura.

Ez dago tokirik arrazoizko zalantzarako: antzinako misterioa argitu egin da azkenean. Baina, o Jainkoa, horrenbeste izar zenituen eskura erabiltzeko. Beharrezko izan zenuen jende hori sutara bidaltzea haien heriotzaren ikurrak distira zezan Belen gainean?